تجهیزات ایمنی برقکاران؛ حفاظت در برابر شوک الکتریکی و قوس
تجهیزات ایمنی برقکاران؛ حفاظت در برابر شوک الکتریکی و قوس
---
مقدمه: برق، نیرویی حیاتی و خطرناک
برق از ضروریترین و در عین حال خطرناکترین منابع انرژی در محیطهای صنعتی است.
طبق آمار مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی ایران، برقگرفتگی دومین عامل مرگومیر در حوادث کاری کشور است.
در اثر تماس ناگهانی با جریان برق یا قوس الکتریکی (Arc Flash)، آسیبهای جدی مانند سوختگی شدید، از کارافتادگی عصبی یا حتی مرگ آنی ممکن است رخ دهد.
بنابراین، استفاده از تجهیزات ایمنی برقکاران (Electrical Safety PPE) الزامی و غیرقابل جایگزین است.
---
فصل اول: انواع خطرات الکتریکی در محیط کار
برقکاران در محیطهای صنعتی با چند نوع خطر اصلی مواجه هستند:
| نوع خطر | توضیح فنی | مثال عملی |
| برقگرفتگی مستقیم (Direct Contact) | تماس با هادی دارای جریان | لمس سیم لخت |
| برقگرفتگی غیرمستقیم (Indirect Contact) | تماس با بدنه فلزی برقدار شده | اتصال فاز به بدنه ابزار |
| قوس الکتریکی (Arc Flash) | تخلیه ناگهانی جریان بین دو نقطه | تابلو برق فشار قوی |
| جرقه و انفجار الکتریکی (Arc Blast) | شوک حرارتی و صوتی ناشی از قوس | اتصالی شدید در تابلوها |
دما در قوس الکتریکی میتواند به بیش از ۲۰,۰۰۰ درجه سانتیگراد برسد؛ حرارتی معادل سطح خورشید.
بنابراین تجهیزات باید بر اساس استانداردهای حفاظت قوس و عایق الکتریکی انتخاب شوند.
---
فصل دوم: تجهیزات اصلی ایمنی برقکاران
دستکش عایق برق (Electrical Insulated Gloves)
ساختهشده از لاستیک طبیعی یا سنتتیک (Rubber)
مقاومت ولتاژی بر اساس استاندارد EN 60903 یا ASTM D120
طبقهبندی بر اساس سطح ولتاژ قابل تحمل:
| کلاس | ولتاژ آزمون (AC) | حداکثر ولتاژ مجاز | رنگ استاندارد |
| 00 | 500V | 2.500V | بژ یا خاکستری |
| 0 | 1.000V | 5.000V | قرمز |
| 1 | 7.500V | 10.000V | سفید |
| 2 | 17.000V | 20.000V | زرد |
| 3 | 26.500V | 30.000V | سبز |
| 4 | 36.000V | 40.000V | نارنجی |
نکته: دستکش باید قبل از هر استفاده بازرسی شود (تست باد یا هواگیری دستی برای شناسایی سوراخ).
---
کفش و پوتین عایق برق (Dielectric Boots)
از جنس لاستیک دیالکتریک یا PVC با مقاومت بالا در برابر جریان نشتی
مطابق استاندارد EN ISO 20345 S3 / IEC 60903
مقاومت در برابر جریان تا ۲۰ کیلوولت
زیره مقاوم در برابر لغزش و روغن
نکته: کفش چرمی معمولی حتی اگر خشک باشد، ایمن نیست و ممکن است در رطوبت رسانا شود.
---
کلاه ایمنی عایق برق (Electrical Helmet)
از جنس پلیکربنات یا ABS با لایه عایق
دارای تاییدیه EN 50365:2002 (برای ولتاژ تا 1000V AC)
دارای بند چانه و شیلد محافظ در مدلهای Arc Flash
برخی مدلهای پیشرفته دارای حفاظ جانبی و گردنپوش ضدقوس هستند که از شوک حرارتی محافظت میکنند.
---
لباس ضد قوس الکتریکی (Arc Flash Clothing)
لباسهای مخصوص برقکاران از الیاف نسوز مانند Nomex، Protera یا Modacrylic ساخته میشوند.
ویژگیها:
مقاومت حرارتی تا ۵۰۰°C
خودخاموششوندگی سریع
عدم ذوب در دمای بالا
استاندارد مرتبط:
NFPA 70E (آمریکا) – طبقهبندی بر اساس میزان انرژی قوس (Arc Rating)
IEC 61482-2 (اروپا) – آزمون مقاومت در برابر قوس
| سطح حفاظت (ATPV) | میزان انرژی تحملشده | نوع کاربرد |
| 4 cal/cm² | سطح ۱ | تابلوهای کمولتاژ |
| 8 cal/cm² | سطح ۲ | تجهیزات فشار متوسط |
| 25 cal/cm² | سطح ۳ | پستهای برق و تعمیرات فشار قوی |
| پستهای برق و تعمیرات فشار قوی | سطح ۴ | عملیات نزدیک به شبکه HV |
---
شیلد و عینک ضدقوس (Arc Flash Face Shield)
ساختهشده از پلیکربنات با پوشش ضد UV
مقاومت در برابر قوس الکتریکی تا 25 cal/cm²
دارای تاییدیه ASTM F2178
معمولاً به کلاه عایق متصل میشود و از صورت، چشم و گردن محافظت میکند.
---
فرش عایق برق (Insulating Mat)
برای ایستادن ایمن در زمان کار بر روی تابلو برق
از جنس لاستیک با ضخامت ۶ تا ۱۲ میلیمتر
مطابق IEC 61111 با مقاومت ۵۰ تا ۶۰ کیلوولت
عایق در برابر جریان نشتی و ارت الکتریکی
---
فصل سوم: ابزارهای عایق و کمکی برقکاران
- انبردست و پیچگوشتی عایق برق (تا ۱۰۰۰ ولت – EN 60900)
- تسترسیم (Voltage Detector)
- چوب برقگیر (Hot Stick)
- کاور لاستیکی برای ترمینالها و کابلها
- نوار عایق مخصوص ولتاژ بالا (High-Voltage Tape)
تمام ابزار باید دارای علامت دوبارهسنجی (Re-Test) سالانه باشند.
---
فصل چهارم: آزمون و بازرسی تجهیزات برقکاران
هر وسیله عایق باید طبق برنامه زمانی مشخص بررسی شود:
| نوع تجهیز | تناوب آزمون | روش تست |
| دستکش عایق | هر ۶ ماه | آزمون ولتاژی در آزمایشگاه (Dielectric Test) |
| کفش عایق | سالی یکبار | تست مقاومت در برابر نشت جریان |
| فرش عایق | هر سال | آزمون تخلیه ولتاژی IEC 61111 |
| لباس ضدقوس | هر ۱۲ ماه یا پس از تماس با قوس | بازرسی بصری و آزمایش الیاف |
| شیلد و کلاه | هر ۶ ماه | بررسی ترک و تغییر رنگ پلیکربنات |
---
فصل پنجم: الزامات قانونی و استانداردی در ایران
در ایران، بر اساس آییننامه ایمنی کار با برق (وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) موارد زیر الزامی است:
استفاده از دستکش و کفش عایق تاییدشده ISIRI 16020
فاصله مجاز از خطوط برق بر اساس ولتاژ (حداقل ۱ متر بهازای هر ۱۰۰۰ ولت)
آموزش سالانه پرسنل برق و ثبت مستندات ایمنی
استفاده از فرش عایق و ابزار استاندارد در تابلوهای برق
---
فصل ششم: تفاوت بین حفاظت در برابر برق و قوس
| شاخص فنی | حفاظت در برابر برقگرفتگی | حفاظت در برابر قوس الکتریکی |
| نوع خطر | تماس مستقیم با جریان | شوک حرارتی ناشی از تخلیه قوس |
| تجهیز کلیدی | دستکش و کفش عایق | لباس و شیلد ضدقوس |
| استاندارد | NFPA 70E / IEC 61482-2 | EN 60903 / IEC 60900 |
| هدف | جلوگیری از عبور جریان در بدن | جلوگیری از سوختگی و انفجار |
---
فصل هفتم: تحلیل اقتصادی ایمنی برقکاران
مطالعات HSE نشان میدهد که هزینه تجهیز کامل یک برقکار حرفهای (لباس، کفش، دستکش، شیلد و ابزار) حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان است.
در حالی که خسارت ناشی از یک حادثه برقگرفتگی میتواند تا ۵۰۰ میلیون تومان هزینه درمان و غرامت داشته باشد.
بنابراین سرمایهگذاری در ایمنی برق، یکی از بازدهدارترین هزینههای صنعتی محسوب میشود.
---
فصل هشتم: برندهای معتبر تجهیزات ایمنی برقکاران
| برند | کشور | محصول شاخص | ویژگی |
| Honeywell Salisbury | آمریکا | دستکش و لباس عایق برق | مطابق ASTM D120 |
| Ansell ActivArmr | استرالیا | دستکش ضد برق کلاس 0–3 | تایید EN 60903 |
| JSP PowerCap | انگلستان | کلاه ضدقوس و شیلد | محافظ تا 25 cal/cm² |
| CAT | آمریکا | بوت عایق و ضد لغزش | دوام بالا در محیط صنعتی |
---
فصل نهم: آموزش و فرهنگ ایمنی برق
حتی بهترین تجهیزات، بدون آموزش مؤثر بیفایدهاند.
برقکاران باید بهطور منظم در دورههای زیر شرکت کنند:
HSE Electrical Safety Level 1 & 2
Arc Flash Awareness
Lockout / Tagout (LOTO)
First Aid CPR در حوادث برقگرفتگی
آموزش صحیح، در کنار تجهیزات استاندارد، احتمال حادثه را تا ۸۵٪ کاهش میدهد.
---
فصل دهم: جمعبندی – علم، انضباط و ایمنی
کار با برق نیازمند دانش فنی، انضباط و احترام به استانداردها است.
هر خطای کوچک یا بیتوجهی، میتواند به حادثهای غیرقابل جبران تبدیل شود.
«در برق، خطا جایی برای تکرار ندارد.»
استفاده از تجهیزات تاییدشده، بازرسی منظم و آموزش مستمر، سه رکن اصلی ایمنی برقکاران هستند.
---
در فروشگاه ما میتوانید مجموعهای از تجهیزات ایمنی برقکاران از برندهای Honeywell، Ansell، Siata و JSP را تهیه کنید.
✅ دستکش، کفش، لباس و ابزار عایق برق
✅ دارای گواهی EN 60903، NFPA 70E و ISIRI 16020
