راهنمای جامع انتخاب ماسک فیلتردار صنعتی بر اساس نوع آلودگی
? راهنمای جامع انتخاب ماسک فیلتردار صنعتی بر اساس نوع آلودگی
مقدمه: تنفس ایمن، زیربنای سلامت شغلی
هوای آلوده‌ی صنعتی یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات پنهان در محیط‌های کاری است.
ذرات معلق، بخارات سمی، گازها و میکروارگانیسم‌ها می‌توانند در طول زمان باعث بیماری‌های ریوی و قلبی شوند.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، بیش از ۲ میلیون نفر سالانه در اثر مواجهه شغلی با آلاینده‌های تنفسی جان خود را از دست می‌دهند.
در حالی‌که ۹۰٪ این موارد، تنها با استفاده از ماسک فیلتردار مناسب قابل پیشگیری بوده‌اند.
از این رو انتخاب ماسک مناسب نه یک تصمیم ساده، بلکه یک تصمیم فنی و استراتژیک در HSE محسوب می‌شود.
---
فصل اول: ساختار فنی ماسک‌های فیلتردار
ماسک‌های صنعتی معمولاً از سه بخش اصلی تشکیل شده‌اند:
- بدنه (Facepiece): بخش تماس با صورت که ممکن است نیم‌صورت (Half Mask) یا تمام‌صورت (Full Face) باشد.
- فیلتر (Filter / Cartridge): بخش اصلی تصفیه هوا از ذرات یا گازها.
- بند و گیره‌ها: برای تنظیم فشار و اطمینان از چسبندگی کامل به صورت (Face Seal).
---
فصل دوم: انواع ماسک فیلتردار
۱. ماسک یک‌بار مصرف (Disposable Respirators)
سبک و اقتصادی، برای محیط‌هایی با آلودگی موقتی.
معمولاً دارای فیلترهای N95، N99 یا P100.
مناسب برای کارگاه‌های نجاری، ساختمانی و رنگ.
مزایا: وزن سبک، تهویه راحت.
معایب: عمر کوتاه، عدم تعویض فیلتر.
---
۲. ماسک نیم‌صورت (Half-Face Respirator)
پوشش از زیر چشم تا چانه.
دارای فیلترهای قابل تعویض برای ذرات یا گازها.
مناسب برای صنایع شیمیایی و جوشکاری.
مثال: 3M 6200، JSP Force 8.
---
۳. ماسک تمام‌صورت (Full-Face Respirator)
حفاظت کامل چشم، بینی و دهان.
دارای فیلتر دوطرفه یا مرکزی.
مقاوم در برابر بخارات خورنده و گازهای سمی.
کاربرد: پالایشگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و محیط‌های پرخطر.
---
فصل سوم: طبقه‌بندی فیلترها
? فیلترهای ذرات (Particulate Filters)
مناسب برای گردوغبار، دود و بخار جامد.
استانداردها:
N (Non-Oil Resistant): مانند N95، N99
R (Oil Resistant): مقاوم تا ۸ ساعت در برابر روغن
P (Oil Proof): مقاوم کامل در برابر روغن، مانند P100
? فیلترهای گاز و بخار (Gas/Vapor Cartridges)
طراحی‌شده برای جذب گازها و بخارات سمی.
| رنگ فیلتر | نوع آلودگی | مثال |
| ------------------ | --------------------------- | ------------------- |
| قهوه‌ای | گازهای آلی (Organic Vapors) | رنگ، حلال، بنزین |
| خاکستری | گازهای اسیدی | کلر، دی‌اکسید گوگرد |
| سبز | آمونیاک و مشتقات آن | صنایع شیمیایی |
| زرد | ترکیبی آلی + اسیدی | پالایشگاه |
| مشکی | بخارات جیوه | صنایع الکترونیک |
---
فصل چهارم: استانداردهای بین‌المللی ماسک فیلتردار
| استاندارد | نهاد صادرکننده | ویژگی |
| --------------------- | -------------- | ------------------------------- |
| EN 149 | اتحادیه اروپا | کلاس FFP1، FFP2، FFP3 برای ذرات |
| NIOSH (42 CFR 84) | آمریکا | طبقه‌بندی N، R، P |
| EN 14387 | اروپا | فیلترهای گازی و ترکیبی |
| ISIRI 12835 | ایران | انطباق با EN و NIOSH |
به عنوان مثال:
ماسک FFP2 ≈ N95 (حدود ۹۴٪ بازده فیلتراسیون)
ماسک FFP3 ≈ N99 (حدود ۹۹٪ بازده فیلتراسیون)
---
فصل پنجم: انتخاب ماسک بر اساس نوع صنعت و آلودگی
| نوع صنعت | نوع آلودگی | نوع ماسک پیشنهادی | فیلتر مناسب |
| ------------------- | ------------------ | ------------------------- | ------------- |
| ساختمان و نجاری | گردوغبار، ذرات چوب | نیم‌صورت یا یک‌بار مصرف | FFP2 / N95 |
| رنگ‌کاری و نقاشی | بخارات آلی | نیم‌صورت با فیلتر قهوه‌ای | A1 / A2 |
| پالایشگاه و شیمیایی | گازهای سمی | تمام‌صورت با فیلتر زرد | ABEK |
| جوشکاری | دود فلز، بخار | نیم‌صورت با فیلتر P100 | P100 + Carbon |
| بیمارستان‌ها | ذرات بیولوژیک | ماسک FFP3 یا N99 | HEP |
---
فصل ششم: بررسی فنی ماسک 3M 6200
به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین مدل‌ها در بازار ایران، ماسک 3M 6200 از نوع نیم‌صورت با فیلتر قابل تعویض است.
ویژگی‌ها:
طراحی ارگونومیک با سیلینگ کامل روی صورت
پشتیبانی از فیلترهای 3M سری 6000 و 2000
وزن سبک (۲۴۰ گرم)
قابل استفاده در صنایع رنگ، جوش و مواد شیمیایی
نتایج آزمایش:
در محیط رنگ‌کاری، بازده فیلتراسیون آن برای بخارات آلی به ۹۷٪ رسید.
مدت زمان استفاده ایمن با فیلتر A2 حدود ۸ ساعت کاری است.
---
فصل هفتم: نگهداری، تمیزکاری و تعویض فیلتر
- فیلتر را بر اساس نوع استفاده هر ۴۰ ساعت کاری تعویض کنید.
- بدنه ماسک را با محلول ضدعفونی‌کننده ملایم شستشو دهید.
- از شستشو با آب داغ یا مواد قلیایی خودداری کنید.
- ماسک را در کیف ضدگردوغبار و محیط خشک نگهداری کنید.
- از اشتراک ماسک بین افراد مختلف پرهیز کنید.
---
فصل هشتم: خطاهای رایج کاربران
استفاده از فیلتر اشتباه برای نوع آلودگی خاص (مثلاً فیلتر گردوغبار برای بخار رنگ).
عدم تعویض فیلتر پس از اشباع شدن.
عدم فیت تست (Fit Test) روی صورت.
استفاده از ماسک بدون چسبندگی کامل (Leakage بالای ۵٪).
شستن فیلترهای یک‌بار مصرف!
---
فصل نهم: برندهای معتبر ماسک فیلتردار در ایران
| برند | کشور | نوع ماسک | ویژگی کلیدی |
| ------------- | -------- | --------------------- | ------------------------- |
| 3M | آمریکا | نیم‌صورت، تمام‌صورت | کیفیت بالا، فیلتر گسترده |
| JSP | انگلستان | نیم‌صورت و فیلتر ABEK | راحتی و وزن کم |
| Honeywell | آمریکا | تمام‌صورت صنعتی | مقاوم در برابر گازهای سمی |
| Siata | ایران | نیم‌صورت اقتصادی | تاییدیه ISIRI 12835 |
---
فصل دهم: اهمیت فیت تست و آموزش کاربر
حتی بهترین ماسک هم در صورت نصب نادرست، کارایی ندارد.
در ارزیابی‌های HSE، بیش از ۳۰٪ خطاهای حفاظتی مربوط به نصب نادرست ماسک بوده است.
بنابراین لازم است پیش از استفاده، کاربر تحت آموزش «Fit Test» قرار گیرد تا مطمئن شود هیچ نشتی هوایی بین ماسک و پوست وجود ندارد.
---
? جمع‌بندی
ماسک فیلتردار باید بر اساس نوع آلودگی، شرایط کاری، و مدت‌زمان استفاده انتخاب شود.
بهترین ماسک‌ها آن‌هایی هستند که:
دارای گواهی EN 149 یا NIOSH باشند،
فیت کامل روی صورت داشته باشند،
فیلتر قابل تعویض و استاندارد داشته باشند.
در نهایت، انتخاب آگاهانه = تنفس ایمن = سلامت پایدار نیروهای انسانی.
